Douaneschuld bij overschrijding van vergunde maxima: een onderschat risico

1. Strikte Europese regels

De basis voor onder andere de vergunningen actieve veredeling en bijzondere bestemming ligt in het Douanewetboek van de Unie (DWU). Artikel 211 bepaalt dat een vergunning bepaalde voorwaarden bevat en bijlage A van de Gedelegeerde Verordening (GVo.DWU) geeft de gegevenselementen weer die benodigd zijn bij beschikkingen, waaronder de maximaal toegestane waarde en hoeveelheid. Wordt een van deze elementen overschreden, dan vallen de goederen volgens de Douane buiten de regeling en ontstaat automatisch een douaneschuld op grond van artikel 79 DWU. 

De regels zijn strikt en laten volgens de Douane nauwelijks ruimte voor herstel of coulance. Ook het Handboek Douane benadrukt dat overschrijding niet kan worden aangemerkt als een administratieve vergissing. 

2. Waarom gaat het mis?

In de praktijk blijken overschrijdingen vaak onbedoeld. Bedrijven moeten bij hun vergunningaanvraag vooraf schatten hoeveel goederen (en tegen welke waarde) zij gedurende de looptijd onder de regeling zullen plaatsen. 

Maar handelsvolumes, prijzen en wisselkoersen zijn moeilijk voorspelbaar. Voeg daar het gebrek aan realtime monitoring aan toe – zeker als meerdere vestigingen of expediteurs betrokken zijn – en het risico op overschrijding van de hoeveelheid óf waarde van een vergunning is groot. 

Daar komt bij dat de Douane zelf geen actieve monitoring uitvoert. Alle aangiften worden weliswaar geregistreerd, maar een waarschuwingssysteem ontbreekt. Bedrijven merken de overschrijding daardoor vaak pas op bij een controle, wanneer de navordering reeds onvermijdelijk is. 

3. Financiële en operationele gevolgen

De gevolgen van een overschrijding zijn fors. Niet alleen moeten alsnog invoerrechten worden betaald, ook de omzetbelasting bij invoer, eventuele antidumpingrechten en rente op achterstallen wordt door de Douane nagevorderd.  

Daarnaast kan de betrouwbaarheid van een onderneming onder druk komen te staan. Een overschrijding kan immers worden gezien als handelen buiten de vergunning, wat gevolgen kan hebben voor toekomstige aanvragen of verlengingen. In ernstige gevallen kan de Douane zelfs besluiten een bestaande vergunning in te trekken. Voor bedrijven die afhankelijk zijn van regelingen zoals actieve veredeling kan dit de continuïteit van de bedrijfsvoering bedreigen. 

4. Rechtspraak: weinig ruimte, maar enige nuance

Inmiddels liggen er verschillende zaken, waarin de overschrijdingsproblematiek speelt,  ter beoordeling voor bij de Hoge Raad. In die zaken heeft de Advocaat-Generaal (A-G) Ettema in 2024 reeds diverse conclusies gewezen (o.a. ECLI:NL:PHR:2024:794, ECLI:NL:PHR:2024:919 en ECLI:NL:PHR:2024:1287). 

De A-G benadrukt in die conclusies dat de maxima in een vergunning essentiële voorwaarden zijn: wie ze overschrijdt, handelt buiten de regeling en veroorzaakt daarmee een douaneschuld. Tegelijkertijd erkent zij dat bedrijven in de onderzochte zaken geen fiscaal voordeel behaalden: de goederen zijn verwerkt in lijn met de vergunning actieve veredeling en zijn vervolgens wederuitgevoerd, precies zoals de regeling voorschrijft. 

Belangrijk in dat kader is dat de A-G op grond van het arrest Combinova ruimte ziet voor de toepassing van artikel 124 lid 1 onder k DWU. Op grond hiervan gaat de douaneschuld teniet als wordt aangetoond dat de goederen het douanegebied van de EU hebben verlaten zonder in het handelsverkeer te komen. De A-G meent echter dat het Combinova arrest op zichzelf nog niet voldoende duidelijk is en adviseert daarom de Hoge Raad hierover een prejudiciële vraag aan het Europese Hof van Justitie voor te leggen. 

Gelet op het voorgaande zijn de arresten van de Hoge Raad die op deze conclusies zullen volgen, van groot belang. Tot dat moment bieden de conclusies weliswaar nog geen bindend recht, maar zij geven wel enige richting en een bevestiging van het eerdere oordeel van het Gerechtshof en de Rechtbank over de vraag of een overschrijding van een douanevergunning leidt tot een douaneschuld. Bedrijven doen er daarom verstandig aan de benutting van hun vergunningen scherp te monitoren en waar nodig tijdig een verzoek tot wijziging van de vergunning in te dienen.  

 Tegelijkertijd onderstrepen de conclusies dat een structurele oplossing alleen via wetgevingswijziging mogelijk is, een punt dat ook in de politieke en beleidsmatige discussie steeds meer naar voren komt.
 

5. Signalen uit de praktijk en politiek

Ook de Nederlandse Douane zelf onderkent de problematiek rondom de overschrijding van vergunningen. In de Stand van de uitvoering Douane 2024 wordt benoemd dat de handhaving disproportionele gevolgen kan hebben. De dienst wijst er weliswaar op dat de wet strikt moet worden toegepast, maar geeft aan dat dit in de praktijk knelpunten oplevert. 

Naast het voorgaande is de politiek inmiddels ook in beweging gekomen. In februari 2025 nam de Tweede Kamer met brede steun de motie-Van Eijk aan. Deze roept de regering op om in Brussel te pleiten voor aanpassing van de regels, zodat beter rekening wordt gehouden met proportionaliteit en de menselijke maat. 

Daarmee groeit de consensus dat de huidige regeling te rigide is en onvoldoende aansluit bij de economische realiteit. 

6. Toekomst: herziening van het Douanewetboek

Het meest veelbelovende perspectief komt uit Brussel. De Europese Commissie werkt sinds 2023 aan een nieuw Douanewetboek van de Unie (nDWU). Een belangrijk doel daarbij is het herstellen van de balans tussen strikte toepassing van het recht en proportionaliteit. 

In juni 2025 bereikte de Raad van de EU een akkoord met daarin een nieuw artikel 199. Dit artikel biedt voor het eerst de expliciete mogelijkheid dat een douaneschuld bij overschrijding van vergunningmaxima teniet gaat, mits: 

1. de overschrijding niet het gevolg is van misleiding en geen significante invloed heeft gehad op de regeling, 
2. de formaliteiten achteraf alsnog worden vervuld, en
3. de overschrijding zonder extra onderzoek naar economische voorwaarden zou zijn toegestaan. 

Dit is nog slechts de positie van de Raad; onderhandelingen met het Europees Parlement moeten volgen. Toch is dit een duidelijke stap richting een evenwichtiger regime. 

7. Wat kunnen bedrijven nu doen?

Totdat de nieuwe regels in werking treden, blijft de praktijk weerbarstig. Bedrijven doen er verstandig aan hun vergunningen nauwgezet te monitoren en waar mogelijk systemen in te richten die realtime inzicht geven in de benutting. Daarmee kan tijdig worden gesignaleerd of een overschrijding dreigt en kan actie worden ondernomen voordat de Douane ingrijpt. 

Daarnaast is het raadzaam om vroegtijdig een wijziging van de vergunning aan te vragen zodra duidelijk wordt dat de oorspronkelijke maxima niet toereikend zijn. Bij complexe situaties of twijfelgevallen kan het bovendien waardevol zijn om een specialist in te schakelen.

8. Conclusie

Het overschrijden van de hoeveelheid of waarde in een douanevergunning vormt een aanzienlijk risico met mogelijk miljoenenclaims tot gevolg. Hoewel er geen sprake hoeft te zijn van fraude of fiscaal voordeel, hanteert de Douane een strikt handhavingsbeleid en legt een navordering op.  

Toch groeit het besef dat dit regime onevenredig kan uitpakken. De Douane, de politiek en de vakliteratuur signaleren allemaal dat er meer ruimte moet komen voor proportionaliteit en rechtsbescherming. Het nieuwe Douanewetboek biedt uitzicht op zo’n oplossing, al duurt het nog enkele jaren voordat dit in werking treedt. 

Tot die tijd blijft het devies: voorkómen is beter dan genezen én scherp volgen hoe de Hoge Raad hierover binnenkort oordeelt! 

Heeft u vragen over het voorgaande of wilt u meer weten over de overschrijdingsproblematiek? Neemt u dan gerust contact op met een van onze adviseurs.

While every care has been taken in the preparation of this publication, Customs Knowledge accepts no liability for any errors or omissions, nor for their consequences. This article is not intended as specific advice. Please also refer to the General Terms and Conditions of Customs Knowledge BV.